What happens to your home when you separate
Mae'r cyngor hwn yn berthnasol i Cymru. Gweler cyngor ar gyfer Gweler cyngor ar gyfer Lloegr, Gweler cyngor ar gyfer Gogledd Iwerddon, Gweler cyngor ar gyfer Yr Alban
If you live with your partner, you’ll need to decide what to do about your home when you separate. Your options depend on if you're unmarried, married or in a civil partnership, and if you rent or own your home.
If you’ve already tried to sort things out with your ex-partner and are finding it difficult, might be able to reach an agreement through mediation. A specialist called a ‘mediator’ can help you and your ex-partner find a solution without going to court. Check how mediation works.
Os yw’ch partner yn gwneud i chi deimlo’n bryderus neu os ydych yn teimlo dan fygythiad, dylech gael cymorth
Peidiwch â cheisio cytuno beth i’w wneud am eich cartref heb siarad â rhywun yn gyntaf.
Os ydych yn fenyw a bod cam-drin domestig yn effeithio arnoch chi, gallwch ffonio Refuge ar 0808 200 0247 neu ddefnyddio gwasanaeth sgwrsio ar-lein Cymorth i Fenywod unrhyw bryd.
Os ydych yn ddyn a bod cam-drin domestig yn effeithio arnoch chi, gallwch ffonio’r Llinell Gyngor i Ddynion ar 0808 801 0327 rhwng 10am a 5pm o ddydd Llun tan ddydd Gwener.
Os nad ydych yn sicr beth i’w wneud nesa, cysylltwch â’ch swyddfa Cyngor ar Bopeth agosaf.
If it’s not safe to stay in your home because of domestic abuse
You can apply to your local council for homeless help. Tell them you’re in ‘priority need’ because you've experienced domestic abuse.
Your local council will help you find long-term housing and offer you emergency accommodation if you're eligible. This means you’ll have somewhere to live while they deal with your application.
Usually if you leave your home, the council won't give you housing help because you've made yourself 'intentionally homeless'. This doesn't apply if you had to leave your home because of domestic abuse.
Edrychwch i weld a allwch gael cymorth digartrefedd gan y cyngor.
Siaradwch â chynghorydd os oes angen cyngor arnoch am y cartref rydych chi wedi ei adael – er enghraifft, os oes gennych forgais neu os ydych wedi’ch enwi yn natganiad ysgrifenedig y contract meddiannaeth.
If you urgently need your ex-partner to move out, you can ask the court to decide who stays in the home - this is called an ‘occupation order’. You can find out how to apply for an occupation order.
Os oes angen cymorth arnoch gan eich cyngor lleol i gael hyd i’ch cartref nesaf
Pe baech yn dewis dod â’ch contract meddiannaeth i ben neu symud o’ch cartref, gallai eich cyngor lleol feddwl mai chi sydd ar fai am nad oes gennych rywle i fyw. Bod ‘yn ddigartref yn fwriadol’ yw’r enw ar hyn. Os bydd eich cyngor lleol yn meddwl eich bod yn ddigartref yn fwriadol, mae’n bosibl na fydd modd iddo gael hyd i gartref hirdymor i chi.
Cyn i chi ddod â’ch contract i ben neu symud o’ch cartref, dylech siarad â chynghorydd.
Os yw’ch cyn-bartner eisiau i chi symud o’ch cartref
Os ydych yn briod neu mewn partneriaeth sifil, mae gan y ddau ohonoch ‘hawliau cartref’. Mae hyn yn golygu y gallwch aros yn eich cartref, hyd yn oed os nad ydych yn berchen arno neu os nad ydych wedi’ch enwi yn natganiad ysgrifenedig y contract. Ni fydd ond rhaid i chi symud o’r cartref yn barhaol os bydd eich priodas neu’ch partneriaeth sifil yn dod i ben, neu os bydd llys yn gorchymyn eich bod yn gwneud hynny – er enghraifft, fel rhan o’ch ysgariad.
Os nad ydych yn briod nac mewn partneriaeth sifil, ni fydd gennych ‘hawliau cartref’. Bydd eich hawliau’n dibynnu ar ba un a ydych yn ddeiliad contract neu’n berchentywr.
Os ydych yn rhentu
Bydd yr hyn sy’n digwydd i’ch cartref yn dibynnu ar y math o gytundeb sydd gennych ac a ydych yn ddeiliad contract. Efallai na fyddwch yn ddeiliad contract:
os ydych yn lletywr (neu lojer)
os ydych yn byw gyda’ch landlord
os ydych yn byw mewn hostel
os ydych yn byw mewn tai â chymorth
os ydych yn byw mewn cartref dros dro a ddarparwyd gan eich cyngor lleol oherwydd eich bod yn ddigartref
Os nad ydych yn ddeiliad contract, neu os nad ydych yn sicr pa fath o gytundeb sydd gennych, dylech siarad â chynghorydd.
Os ydych yn ddeiliad contract
Os yw’r ddau ohonoch am adael, dylech geisio dod â’ch contract i ben os gallwch chi.
Os yw’ch contract ar fin dod i ben, gallwch roi gwybod i’ch landlord y byddwch yn gadael erbyn y dyddiad y bydd yn dod i ben – ‘rhoi hysbysiad’ yw’r enw ar hyn. Bydd angen i’r ddau ohonoch roi hysbysiad os ydych chi eisiau i’ch contract ddod i ben.
Os nad yw’ch contract ar fin dod i ben, gallech ofyn i’ch landlord ddod â’r contract i ben yn gynnar – ‘ildio eich contract’ yw’r enw ar hyn.
Os ydych yn rhentu gan landlord preifat, dewch i wybod sut i ddod â’ch contract i ben.
If you rent from a housing association or council, talk to an adviser.
Os mai dim ond un ohonoch sydd am symud o’r cartref, bydd angen i chi edrych i weld pa fath o gontract sydd gennych yn gyntaf.
Os yw’ch contract yn para am gyfnod penodedig, mae gennych ‘gontract cyfnod penodol’.
Os nad oes gan eich contract gyfnod penodedig neu ddyddiad terfyn, mae gennych ‘gontract treigl’ fwy na thebyg.
Bydd hefyd angen i chi edrych ar ddatganiad ysgrifenedig eich contract i weld pwy sy’n cael ei enwi.
Os yw’r ddau ohonoch yn cael eich enwi fel deiliaid contract, byddwch yn ‘gyd-ddeiliaid contract’ a bydd gennych yr un hawliau.
Os oes gennych gontract ar y cyd
Os bydd eich cyn-bartner yn symud o’r cartref, gall symud yn ôl i’r cartref ar unrhyw adeg tra mae’n dal i fod wedi ei enwi fel deiliad contract yn y datganiad ysgrifenedig.
Os byddwch chi’n symud o’r cartref, bydd disgwyl i chi dalu rhent os ydych yn dal i fod wedi’ch enwi yn y datganiad ysgrifenedig. Pan fyddwch yn gwahanu, gall fod modd i chi wneud trefniadau eraill i’w dalu.
Os ydych yn briod neu mewn partneriaeth sifil, dewch i wybod a allwch gael cymorth ariannol gan eich cyn-bartner.
Os bydd un ohonoch yn cytuno i symud o’r cartref, dylai’r sawl sy’n gadael roi gwybod i’r landlord ei fod am gael ei ddileu o’r contract. Ni fydd hyn ond yn dod â’r contract i ben ar gyfer y sawl sy’n symud o’r cartref.
Os bydd eich cyn-bartner yn gwrthod symud o’r cartref, gall fod modd i chi wneud cais i’w ddileu o’r contract:
os yw’n byw rywle arall y rhan fwyaf o’r amser
os yw wedi bod yn ymwneud ag ymddygiad gwrthgymdeithasol
‘Gwahardd’ yw’r enw ar ddileu rhywun o’r contract. I weld a allwch wahardd deiliad contract arall, siaradwch â chynghorydd.
Os ydych yn teimlo dan fygythiad
Rhowch wybod i’r heddlu ar unwaith drwy ffonio 999.
If you live in social housing, you should ask your landlord if they have a policy on ending joint tenancies. You should do this before ending your tenancy. In some situations, a social housing landlord can start a new tenancy with the remaining tenant or tenants after the joint tenancy has ended.
Os oes gennych gontract cyfnod penodol
Os ydych yn ddeiliaid contract ar y cyd, bydd angen i chi benderfynu pwy sy’n symud o’r cartref.
Os bydd y ddau ohonoch yn cytuno, gall y person hwnnw adael naill ai:
drwy gael y landlord i gytuno y caiff adael cyn i’r cyfnod penodol ddod i ben, neu
drwy ddefnyddio’r ‘cymal terfynu’ yn eich datganiad ysgrifenedig, os oes gennych chi un – mae hyn yn caniatáu iddo ddod â’i ran o’r contract i ben yn gynnar
Bydd angen iddo roi ‘hysbysiad tynnu’n ôl’ i’ch landlord fis cyn y dyddiad y mae’n bwriadu symud o’r cartref.
Os na all ddod â’i ran o’r contract i ben yn gynnar, ni all ond roi’r hysbysiad tynnu’n ôl i’ch landlord fis cyn i’r cyfnod penodol ddod i ben.
Dylai eich landlord ysgrifennu atoch i gadarnhau bod y person yn symud o’r cartref.
Bydd disgwyl i’r ddau ohonoch dalu’r rhent tra mae’r ddau ohonoch wedi’ch enwi yn natganiad ysgrifenedig y contract.
Gallwch wneud cais i’r llys i newid contract eich cyn-bartner i’ch enw chi, neu i ddileu ei enw o gontract ar y cyd. Gallwch wneud cais i ‘drosglwyddo contract’:
os yw’ch landlord yn gwrthod newid eich contract
os nad yw’ch contract yn caniatáu i chi ei drosglwyddo
os nad yw’ch cyn-bartner yn cytuno i’w drosglwyddo
Mae angen i chi fynd i’r llys i drosglwyddo contract, felly mae’n well ceisio dod i gytundeb â’ch cyn-bartner yn gyntaf os gallwch chi. Os ydych yn ysgaru, gallwch fel arfer gynnwys trosglwyddo contract yn eich achos ysgaru.
Siaradwch â chynghorydd os ydych am wneud cais i drosglwyddo contract – gall cynghorydd egluro’r broses a’ch cynorthwyo i ddod o hyd i gyfreithiwr.
Os mai dim ond un person sydd wedi’i enwi yn y contract
Gofynnwch i’ch landlord newid yr enw yn y datganiad ysgrifenedig os yw’r person a enwir am adael.
Mae gan eich landlord 14 diwrnod i ofyn am fwy o wybodaeth am y person rydych chi am drosglwyddo’r contract iddo. Er enghraifft, i wneud yn siŵr ei fod yn gallu fforddio talu’r rhent.
Os na fydd eich landlord yn ymateb, bydd eich cais yn cael ei gymeradwyo’n awtomatig fis ar ôl naill ai:
y dyddiad y bu i chi ddarparu unrhyw wybodaeth ychwanegol y gofynnwyd amdani, neu
y dyddiad y gwnaethoch eich cais gwreiddiol, os na ofynnwyd am wybodaeth ychwanegol
Gall eich landlord wrthod y newid, ond ni all wneud hynny heb reswm da. Er enghraifft, os nad oes modd i’r sawl rydych chi am drosglwyddo’r contract iddo dalu’r rhent.
Os bydd eich landlord yn cytuno i’r newid, gall ofyn i’r deiliad contract newydd a enwir fodloni rhai amodau ‘rhesymol’. Er enghraifft, peidio ag ysmygu y tu mewn i’r eiddo.
Os ydych yn credu bod eich landlord yn bod yn afresymol, gallwch wneud hawliad i’r llys sirol.
Siaradwch â chynghorydd i gael cymorth o ran newid y sawl a enwir yn y contract.
If you own your home
You have the right to stay in the home if you're married, in a civil partnership or on the 'title deeds' - the document that proves who owns your home.
If you're both named on the title deeds
If you're both on the title deeds, it means you both own your home. You'll both need to decide what happens to your home.
You might both own the whole property together - known as 'joint tenancy'. You might own the property in joint names but you each own a specific share of its value - known as ‘tenancy in common’. If you’re tenants in common your shares might be equal - for example, half each - or unequal. You can find out what kind of joint ownership you have on GOV.UK.
If you can't agree what happens to your home
You can ask the court to decide what will happen to your home.
You’ll normally need to show that you’ve tried mediation before you apply to court. There are exceptions that mean you don’t have to try mediation first - for example, if you’ve experienced domestic abuse. Check how mediation works.
If you’re married or in a civil partnership, the court can decide what happens to your home in your divorce. You can find out more about your options.
If you’re not married or in a civil partnership, you can ask the court to decide what happens to your home. The court will usually divide your home’s value between you according to the shares you own. If you have children, you might be able to ask the court to delay selling your home until your youngest child is 18. You’ll need legal help to do this - you can find a solicitor on the Resolution website.
If you want to sell your home
If you both want to leave, you can sell the home and split any profits (the 'equity') - you can get help selling your home.
You might be able to buy your ex-partner’s share if you want to stay, or sell them yours if you want to leave. You'll need a mortgage.
You can speak to your mortgage lender - or you can try to get a better deal with another lender. You can do this by speaking to banks or building societies yourself or through a mortgage broker. Some mortgage brokers will charge you a fee.
Your mortgage lender will usually want to check that the person who wants to stay can afford the whole mortgage by themselves. They’ll usually ask to see evidence like payslips and bank statements.
You’ll need to get in touch with a solicitor to transfer ownership on the land registry. Make sure you're able to get a mortgage by yourself first - otherwise you could waste money on a solicitor.
If you’re both named on the mortgage, you’re both responsible for the payments - including any arrears - even if one of you moves out. When you separate, you might be able to make other arrangements for paying it.
If you’re married or in a civil partnership, find out if you can get financial support from your ex-partner.
If you’ve moved out and you’re not married or in a civil partnership, your ex-partner could pay your share of the mortgage - this is called ‘occupation rent’.
If you’re thinking of buying or selling a share of your home, you should talk to an adviser. An adviser can explain the process and help you work out what’s best for you.
If you aren’t named on the title deeds
If you’re married or in a civil partnership, it’s a good idea to register your ‘home rights’ online. This means you’ll be told if your ex-partner tries to sell the house or the mortgage lender tries to repossess it.
If you’re married or in a civil partnership, it’s usually best to sort out what happens to your home in the divorce or dissolution order.
If you’re not married or in a civil partnership, or you haven’t sorted out what happens to your home, you might still be able to prove your right to the home if you can prove you have a 'beneficial interest'. This usually means you've contributed to the home financially.
In court, you’ll need to show a judge how you’ve contributed towards paying for the home - this can be difficult, so contact your nearest Citizens Advice before you start. An adviser can help you through the process.
Help us improve our website
Take 3 minutes to tell us if you found what you needed on our website. Your feedback will help us give millions of people the information they need.
Adolygwyd y dudalen ar 24 Ionawr 2020